Bir jeneratör nasıl elektrik üretir? İlkelerini, yapısını ve işletmesini ve bakımını tek bir makalede öğrenin!

Jeneratör, elektrik enerjisinin üretimindeki "son basamaktır"; türbinden iletilen mekanik enerjiyi kullanılabilecek bir elektrik enerjisine dönüştürür. Jeneratör nasıl elektrik üretir? Stator ve rotor gibi bileşenlerin işlevleri nelerdir? Aşağıda bunları tek tek tanıtmak istiyoruz.

1.Jeneratör, "elektromanyetik indüksiyon" yoluyla elektrik üretir.

Jeneratörün çalışma prensibi temel olarak elektromanyetik indüksiyon yasasına dayanır—basit bir ifadeyle, "dönen bir manyetik alanın telleri keserek elektrik akımı oluşturması" anlamına gelir. Atık ısı güç santrallerinde yaygın olarak kullanılan "senkron jeneratör" örneğini ele alalım, tüm elektrik üretimi süreci 4 adımdan oluşur:

Birinci Adım : Manyetik Alanın Oluşturulması ("Manyetik Kaynak")

Prensip: Jeneratör rotoruna ait "uyartım sargısına" doğru akım uygulanması, alternatif kutuplar (örneğin N ve S kutuplarının sırayla yerleşmesi) oluşturan bir manyetik alan meydana getirir. Bu alan, elektrik üretimine yönelik bir "ana manyetik alan"dır ve bir anlamda "manyetik kaynak" sağlar.

Temel Kaynak: Uyartım akımı "uyartım sistemi" (örneğin uyartım transformatörleri, doğrultma cihazları) tarafından sağlanır. Bu durum, manyetik alanın kararlılığını sağlamak amacıyla manyetik alanın "şarj edilmesi"ne benzetilebilir.

İkinci adım. : Kesme gücü sağlama ("hareket" girişi)

Prensip: Santralin türbini (birincil tahrik kaynağı), bir kuplaj yoluyla jeneratör rotorunun dönmesini sağlar - türbinin gücü buharından gelir (buhar dönen kanatları etkiler, iç enerjiyi mekanik enerjiye dönüştürür) ve rotor ana manyetik alanla birlikte döner, bir "döner manyetik alan" oluşturur.

Temel Eylem: Döner manyetik alanın hızı türbinin hızıyla aynıdır (örneğin 3000 devir/dakika, 50Hz AC güç üretir), bu adım "jeneratöre mekanik enerji girdisi sağlama" adımıdır ve aynı zamanda "manyetik alanın iletkenleri kesmesi için güç kaynağıdır".

Türbin, jeneratör rotorunun 3000 devir/dakika hızla dönmesini sağladığından dolayı, döner manyetik alan sürekli stator sargılarını kesebilir.

Üçüncü adım. i̇ndüklenen Elektromotor Kuvvetin Oluşumu

Prensip: Dönen manyetik alan, stator üzerindeki 'üç fazlı simetrik sargılar'ı (üç faz A-X, B-Y, C-Z, 120° elektriksel açı ile mekansal olarak ayrılmış) sırayla keser. Elektromanyetik indüksiyon yasasına göre, manyetik kuvvet çizgilerini kesen bir iletkende 'indüklenen elektromotor kuvvet' oluşur; bu da bir borudaki 'su basıncı' gibi düşünülebilir.

Temel Özellikler: İndüklenen elektromotor kuvvet, 'üç fazlı simetrik alternatif akım' şeklindedir; büyüklüğü ve yönü manyetik alanın dönüşüyle periyodik olarak değişir ve bu, elektrik enerjisinin 'prototipi'dir.

Dördüncü adım : Elektrik Enerjisi Çıkışı

Prensip: Stator sargısının uç bağlantıları dışarıya çıkarılır ve güç devresine bağlanır; indüklenen potansiyel, yükün akışını sürükleyerek "akım" oluşturur — mekanik enerji nihayetinde elektrik enerjisine dönüştürülür ve böylece enerji dönüşüm süreci tamamlanır.

Stabilite güvencesi: Kullanılabilir ve stabil elektrik enerjisi elde etmek için, ekipmana zarar verebilecek voltaj dalgalanmalarını veya arızaları önlemek amacıyla "kontrol ve koruma sistemi" (örneğin, voltaj regülatörleri ve diferansiyel koruma) de gereklidir.

2. Ana Yapılar: Bir Jeneratörün 'Dört Temel Bileşeni' Jeneratör karmaşık görünse de, her biri belirli bir işlevi olan dört ana bileşenden oluşur:

Stator: "Elektrik üreten sabit uç"

Bileşenler: stator çekirdeği, stator sargısı ve makine tabanı olmak üzere üç ana parçadan oluşur.

Stator çekirdeği: Yaklaşık 0.35 mm kalınlığında "F sınıfı yönü belirsiz soğuk haddelenmiş silikon saclar"ın üst üste sıralanmasıyla oluşturulmuştur; iyi manyetik iletkenliği ve düşük kayıpları vardır.

Stator sargısı: Çoklu telli bakır kabloların örülmesiyle oluşturulmuş ve "F sınıfı mika bant" ile yalıtılmıştır; indüklenen elektrik potansiyeli üreten "kabloya" benzer bir yapıdır;

Makine gövdesi: İç boşlukta "elastik konumlandırma ribeleri" bulunan tek parça çelik yapı olup, çalıştırma sırasında harmonik titreşimi azaltabilir (çekirdeğin titreşimini gövdeye iletimini önlemek için).

Fonksiyon: Sabit kalır, rotorun dönen manyetik alanının sargıyı kesmesine izin vererek elektrik enerjisi üretir.

Rotor: "Dönen Manyetik Alan"

Yapı: Rotor çekirdeği (veya kutuplar), uyarma sargısı, bilezik ve rotor mili.

Rotor Mili: Yüksek dayanımlı alaşımlı çelikten yapılmış olup, buhar türbininin torkuna dayanabilen sağlam dövme bir parçadır ve rotora "iskelet" görevini görür;

Uyarma Sargısı: Rotor çekirdeğinin oluklarına sarılmıştır, ana manyetik alanı oluşturmak için doğru akım taşır. Oluklardaki hava kanalları bir "soğutma hava geçidi" oluşturur (sargının aşırı ısınmasını önlemek için);

Kollektör Halkası: Uyarma sargısını dış uyarma sistemine bağlar ve doğru akım uyarma akımının iletilmesinden sorumludur (kollektör yüzeyi temas sorunlarını önlemek için pürüzsüz olmalıdır). Pürüzlü bir kollektör kolayca kıvılcım oluşmasına neden olabilir.

Fonksiyon: Ana manyetik alanla birlikte döner, "manyetik çizgileri kesme" gücü sağlar.

Bitiş kapağı ve yatak: "Bağlantı ve destek"

Bitiş Kapağı: Makine tabanının her iki ucuna sabitlenir, jeneratörün iç kısmını kapatarak toz ve nem girişini önler;

Yatak: "Radyal yatak" ve "itme yatağı" olmak üzere ikiye ayrılır - Radyal yatak rotorun ağırlığını taşır ve dönme sürtünmesini azaltır; itme yatağı ise rotorun eksenel hareketini sınırlar (rotorun statora temasını engeller) ve yataktan geçen yağ, aşınmayı azaltan bir "yağ filmini" oluşturur.

Hava Soğutucu: "Soğutmanın Anahtarı"

Rol: Jeneratör çalışırken, manyetik devre ve sargılar ısı üretir (örneğin, bakır kaybı ve demir kaybı). Hava soğutucu, "soğuk hava sirkülasyonu" ile ısıyı uzaklaştırır ve stator sıcaklığının ≤130°C ve rotor sıcaklığının ≤120°C (Sınıf F izolasyon için izin verilen sıcaklık) seviyesinde kalmasını sağlar.

Alan Detayları: Soğutucular genellikle jeneratörün her iki ucunda (bazı modellerde ortada olabilir) yerleştirilir, giriş suyu sıcaklığı 30-35°C arasında kontrol edilir ve çıkış suyu sıcaklığı 40°C'yi aşmaz, böylece soğutma etkinliği sağlanır.

3. Ana İşletme ve Bakım Noktaları:

1.Sıcaklık İzleme: Aşırı Isınma Zararlarını Önleme

Kontrol odak noktası:

Stator sargısı sıcaklığı: Gömülü sıcaklık sensörleri ile izlenir, normal ≤130°C, 140°C'yi geçerse alarm verir (çekirdeğin yüzey sıcaklığı ölçümüne yardımcı olmak için kızılötesi termometre kullanılabilir);

Rotor sargısı sıcaklığı: Kollektör halkası yakınındaki sıcaklık direnci ile izlenir, normal ≤120°C;

Yatak sıcaklığı: Radyal yatak ≤ 65°C, itme yatağı ≤ 75°C, aşırı ısınma yatağın yanmasına neden olabilir (bir termik santral, yatak sıcaklığının 80°C'yi aşması nedeniyle bakım için zorunlu olarak kapatılmıştır).

2. Titreşim kontrolü: Dinamik ve statik sürtünmeyi önleyin

3. İzolasyon kontrolü: Kaçak arızaları önleyin

Kontrol odak noktası:

Stator sargısı izolasyonu: Her ay, 2500V izolasyon direnç ölçer ile toprak izolasyonunu ölçün, ≥1MΩ (25°C'de) uygun kabul edilir, 0.5MΩ'nin altında ise kurutma işlemi gerekir;

Kollektör halkası izolasyonu: Kollektör halkası ile rotor mili arasındaki izolasyon kılıfında herhangi bir hasar olup olmadığını kontrol ederek uyarma akımının kaçak yapmasını önleyin.

Bakım işlemleri: Durdurma sırasında stator sargısının yüzeyindeki tozu temizleyerek yağ lekesi ve nemin izolasyonu etkilemesini önleyin.

4. Parametre İzleme: Güç Kalitesinin Sağlanması

Kontrol odak noktası:

Gerilim: Stator çıkış gerilimi sapması nominal değerin ≤ ±%5'ini geçmemelidir (örneğin, 10,5 kV jeneratör için gerilim 9,975~11,025 kV arasında olmalıdır);

Akım: Anma akımını aşmamalıdır (örneğin, 15 MW jeneratör için anma akımı yaklaşık 866 A'dır), aşırı yüklenmeyi önlemek için;

Uyarma Akımı/Gerilimi: Anma değerinin çevresinde kararlı olmalı, dalgalanmalar ±%2'yi geçmemelidir (anormal uyarma akımı, manyetik alanın kararsız olmasına neden olabilir ve gerilimi etkiler).

5. Temizlik ve Bakım: Arıza Risklerini Azaltmak

Kontrol odak noktası:

Hava Soğutucu: Üç ayda bir ısıtma kanatçıklarındaki tozu temizleyin (basınçlı hava ile üfleyerek) soğutma verimliliğinin azalmasına neden olabilecek tıkanıklığı önleyin;

Kaymalı Bilezik: Yüzeyin pürüzsüz olmasına dikkat edin, kömür fırçaların aşınmasını kontrol edin (belirlenen uzunluğa ulaştıklarında değiştirin) ve uyarma akımının kararlı iletilmesini sağlayın; kömür fırça tutucuda herhangi bir oynama olup olmadığını kontrol etmeyi unutmayın.◦

Makine Tabanının İç Kısmı: Stator çekirdeğinde herhangi bir gevşeme ve sargılarda yılda bir kez durma süresi boyunca şekil bozukluğu olup olmadığını kontrol edin ve iç kısımda biriken tozları temizleyin.